Maak van Nederland een excellente delta

De komende jaren kampt Nederland met een grote opgave op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling. In onze dichtbevolkte delta vinden tal van verschillende ontwikkelingen plaats, die vragen om meer afstemming en samenhang.
Tal van plaatsen in de wereld kampten de afgelopen maanden met hevige overstromingen. Intussen weet Nederland zich veilig beschermd achter een solide stelsel van dijken, dammen en ontwateringssystemen. We bewonen onze delta van de rivieren Rijn, Maas en Schelde al eeuwen intensief en dat leidt steeds weer tot nieuwe methoden om ons nóg robuuster tegen overstromingen te beveiligen.

Ook voor de toekomst lijken we goed op koers te liggen, met het in 2010 gestarte Deltaprogramma. Nederland verbetert de beveiliging en zoetwatervoorziening vanwege de effecten van de klimaatverandering, zoals toenemende zeespiegelstijging en grotere piekafvoeren van rivieren.
Toch vragen recente inzichten in klimaatveranderingen om nóg meer robuustheid dan acht jaar geleden was voorzien. Er zijn andere ontwikkelingen in onze kleine, dichtbevolkte delta die steeds meer aandacht vragen: de sterk toegenomen stedelijke en economische groei in de Randstad, de energietransitie, de verduurzaming van de landbouw. Een nieuwe aanpak moet voorkomen dat al die verschillende ontwikkelingen tot een fragmentatie van onze leefomgeving leiden. Een betere leefomgeving is nodig én mogelijk, als de genoemde ontwikkelingen elkaar niet tegenwerken maar juist ondersteunen. Het nieuwe regeerakkoord lijkt die mogelijkheid te scheppen.

Wij pleiten voor een meer integrale aanpak van de waterveiligheid, in samenhang met de ruimtelijke ontwikkeling van de Nederlandse delta. Hiervoor moet een nationaal groenblauw raamwerk worden opgezet, waarvan ‘bouwen met de natuur’ een belangrijk onderdeel is. We roepen het kabinet op die integrale aanpak in het beleid te stimuleren. Zo kan Nederland veiliger, duurzamer én mooier worden. Ook kunnen we zo een onderscheidend en toonaangevend voorbeeld zijn voor andere delta’s in de wereld.

Delta’s zijn magneten voor stedelijke ontwikkeling
Vergeleken met andere delta’s in de wereld staat de Nederlandse delta er goed voor. De recente overstromingen in andere delen van de wereld zijn deels het gevolg van gebrekkige bescherming, deels van klimaatverandering. Maar de belangrijkste oorzaak is de explosieve verstedelijking van delta- en kustregio’s, die de veerkracht van het natuurlijk systeem van de delta ondermijnt.
Delta’s zijn bijzondere natuurlijke landschappen. Ze zijn het resultaat van eeuwenlange sedimentafzetting door rivieren en zee, waardoor zich bijzondere vormen van vegetatie hebben ontwikkeld. Aanvankelijk konden deze landschappen vrij eenvoudig grote hoeveelheden neerslag absorberen. Ze herstelden zichzelf snel na stormen en konden zich goed aanpassen aan veranderingen van zeespiegel of rivierafvoer. Bovendien vormden deze deltalandschappen een belangrijke basis voor tal van vissoorten, schelpdieren en vogels. Delta’s vervullen daarmee een spilfunctie in het wereldwijde ecosysteem.
Door de snelle, ondoordachte en intensieve bebouwing van deze gebieden zijn de omstandigheden aanmerkelijk veranderd. Al eeuwen groeien de steden door de trek van mensen van het platteland naar de steden. Vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw heeft dit proces  in verschillende delen van de wereld een explosief karakter gekregen. Een groot deel van die stedelijke groei vindt plaats in de kwetsbare kust- en deltagebieden. Het aantal ‘megametropolen’ met meer dan tien miljoen mensen is in de afgelopen 25 jaar ruim verdrievoudigd, van negen naar 29. Twee-derde van die megametropolen bevinden zich in het kwetsbare laagland van delta’s.
Het vermogen van deze verstedelijkte landschappen om grote hoeveelheden neerslag te absorberen is enorm afgenomen, evenals het vermogen om zich te herstellen of aan te passen aan veranderende omstandigheden. De ecologische rijkdom van veel delta’s is gedecimeerd, ook in Nederland.

Groenblauw raamwerk: een kwaliteitsimpuls voor onze delta

In Nederland zijn de afgelopen decennia belangrijke stappen gezet om dit proces te keren. Programma’s als Ruimte voor de Rivier, Zwakke Schakels Kust en het Deltaprogramma hebben geleid tot projecten die het water meer ruimte geven en de dynamiek van rivier- en getijdestromingen en sedimentatieprocessen gebruiken. De nieuwe ‘Waalsprong’ bij Nijmegen, de Zandmotor bij Kijkduin en de nieuwe duinen en het strand bij de Honds-Bossche Zeewering zijn mooie voorbeelden van deze aanpak.

Het is belangrijk om de komende jaren door te gaan met dergelijke projecten, op zo´n manier dat ze het ‘systeem’ van de deltanatuur op regionale, landelijke en internationale schaal versterken. Wij pleiten voor de realisering van een nationaal, samenhangend ‘groenblauw raamwerk’ van deltanatuur dat zich uitstrekt over rivierengebied, IJsselmeer en Waddenzee, Zuidwestelijke delta, kust en veenweidegebied.

Het groenblauwe raamwerk zal de kwaliteit van de Nederlandse delta op veel terreinen versterken:
- het raamwerk zal het absorptievermogen en de veerkracht van het gehele deltagebied in hoge mate bevorderen;
- het zal een nieuwe impuls geven aan het ecosysteem van de delta;
- het kan een basis vormen voor ruimtelijke samenhang en kwaliteit in de Randstad en daarmee richting geven aan de stedelijke en economische groei in West-Nederland;
- het raamwerk kan bijdragen aan een succesvolle energietransitie;
- het kan leiden tot aanmerkelijke reductie van broeikasgassen, met name door de inklinking van de veengebieden te stoppen of te vertragen;
- het kan voorwaarden en mogelijkheden scheppen voor nieuwe vormen van landbouw en (schelpdier-)visserij, waarbij zorg voor een gedifferentieerde deltanatuur meespeelt.

Dit groenblauwe raamwerk zal niet in enkele jaren zijn gerealiseerd. We zullen dus een langetermijnvisie moeten ontwikkelen en tegelijkertijd op de kortere termijn concrete projecten moeten realiseren.
De realisatie vereist onderlinge samenwerking van diverse ministeries en het Deltaprogramma, evenals overleg met provincies, gemeenten en waterschappen. Het zal niet makkelijk zijn, maar is wel noodzakelijk. Juist nu zijn er grote kansen, zo blijkt uit het nieuwe regeerakkoord. Vooruitlopend op de nieuwe Omgevingswet zal het kabinet met een eerste Nationale Omgevingsvisie (NOVI) komen. Ook wil het kabinet de uitvoering van het Deltaprogramma voortzetten. Het gaat er nu om, NOVI en Deltaprogramma slim met elkaar te verbinden. Het actief inzetten van ontwerpen is daarbij essentieel om mogelijkheden te verkennen en partijen te verbinden.
Recente ontwerpstudies voor het IJsselmeergebied, de Zuidwestelijke delta en het veenweidegebied in de Randstad hebben al aangegeven hoe veiligheid, natuurontwikkeling, stedelijke ontwikkeling, landbouw en ruimtelijke kwaliteit duurzaam kunnen samenhangen.
Voor deze drie gebieden kunnen het rijk, provincies, gemeenten en waterschappen dus een gezamenlijke regie ontwikkelen. Het kunnen de ‘pilotprojecten’ worden van de nieuwe Nationale Omgevingsvisie. Zo kan Nederland wereldwijd koploper worden wat betreft de integrale aanpak van metropoolvorming in deltagebieden.

Als ondertekenaars van deze oproep zijn wij bereid actief mee te denken en te werken aan een dergelijke aanpak.

Ondertekenaars ‘Maak van Nederland een excellente delta’