Neanderthalerlijm uit de Noordzee
Een vuurstenen werktuig gevat in een teerachtige substantie, blijkt na wetenschappelijk onderzoek een van de weinige voorbeelden van lijmgebruik door Neanderthalers. De vondst van 50.000 jaar oud onthult daarmee het gebruik van complexe technologie door Neanderthalers. Het onderzoek aan het werktuig, waarover onlangs in het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) werd gepubliceerd, is verricht door een team van onderzoekers van de TU Delft, Universiteit Leiden, Utrecht en Groningen, Stichting Stone, het Rijksmuseum van Oudheden en de Werkgroep Steentijd Noordzee.
De vondst van het werktuig werd in 2016 gedaan door een amateurarcheoloog op de Zandmotor, het kunstmatig aangelegde strand bij Den Haag waarvoor zand 9 tot 13 km uit de kust werd gewonnen. Een radiokoolstofdatering leverde een onverwacht hoge ouderdom op van 50.000 jaar. Het stuk dateert daarmee van vóór de aanwezigheid van moderne mensen in Europa en moet dus vervaardigd zijn door Neanderthalers.De 4 cm grote vondst bestaat uit een klein vuurstenen werktuigje gevat in een eromheen geknede klomp teer. De chemische compositie van de teer is onderzocht met gaschromatografie en de bestanddelen wijzen ondubbelzinnig op berkenpek. Hoewel het mogelijk is dat de pek gebruikt was om het vuurstenen werktuig aan de houten of benen greep vast te maken, diende de pek waarschijnlijk om het werktuig beter direct in de hand vast te houden.
Een reconstructie van het gereedschap van de Neanderthalers. Foto: RMO
Complexe ovenstructuur
Geeske Langejans, onderzoeker bij Materials Science and Engineering en expert op het gebied van materiaalkunde in de archeologie, vertelt over het onderzoek: “We hebben laten zien dat Neanderthalers meerdere productiemethoden gebruikt kunnen hebben voor dit voorwerp: variërend van een simpel rolletje bast verwarmen in het vuur, tot het gebruik van een ovenstructuur. We hebben onze experimentele -en archeologische data vergeleken en hieruit blijkt dat een voor die tijd complexe ‘high-yield’ productiemethode gebruikt moet zijn.”
Dominique Ngan-Tillard, onderzoeker bij Geosciences and Engineering voegt toe: “Met de micro-CT scan zagen we dat de lijm op het ruwste oppervlak van het werktuig was aangebracht, waarschijnlijk om de binding zo sterk mogelijk te maken. De verbinding heeft zo zelfs 50.000 jaar onder de grond en het opspuiten van het zand overleeft!”
Neanderthalers investeerden structureel tijd en energie in logistiek en cognitief complexe handelingen. Volgens de onderzoekers was dit een strategie om ecologische risico’s in de IJstijd van Europa te verlagen. Ze onderstrepen daarmee de vindingrijkheid van Neanderthalers om klimatologische uitdagingen het hoofd te bieden.
Bezoeken
Het vuurstenen werktuig met berkenpek is vanaf dinsdag 22 oktober te zien in de centrale hal van het Rijksmuseum van Oudheden, Leiden. Kijk ook op www.rmo.nl.