Huisvestingsopgaven voor lagere inkomens resulteren meestal in standaardbouw, met minimale ruimte voor variatie en innovatie. Juist in de ‘restruimtes’ van dergelijke projecten gebeurt vaak iets bijzonders, ontdekte promovendus Mo Sedighi. Hij pleit ervoor altijd vrij indeelbare ruimtes op te nemen in woningbouw.

Sedighi deed zijn ontdekking min of meer toevallig tijdens zijn werk als woningbouwarchitect. Bij een huisvestingsproject viel hem op dat twee stukken grond die onbebouwd waren gebleven plotseling het kloppend hart werden van een nieuwbouwwijkje. Bewoners gebruikten ze voor barbecues, feestjes en bewonersvergaderingen. “Lege ruimtes die mensen zelf ontwerpen en inrichten zorgen ervoor dat ze zich thuis voelen, deel van een gemeenschap”, constateert hij. “Kennelijk geeft de architectuur die anderen ontwerpen daarvoor onvoldoende ruimte.”

Hij besloot het nader te onderzoeken door vijf huizenprojecten tegen het licht te houden. Hij richtte zich daarbij op modernistische woningbouwarchitectuur voor lagere inkomensgroepen in zijn land van herkomst, Iran. “Niet omdat het daar erger is dan elders, maar omdat ik Iran het beste ken”, onderstreept hij. Hoe eigenen mensen zich hun leefomgeving toe, hoe maken ze er plezierige woonplekken van en hoe krijgen ze het gevoel er thuis te horen? De schokkende conclusie was dat dit eerder ondanks dan dankzij de architect lukt.

In de periode van 1945 tot 1980 werden in Iran drie tot vier miljoen woningen gebouwd. Die gelden allemaal als ‘hoog modernistische’ architectuur: functioneel, zakelijk, sober en gestandaardiseerd. Op basis van zijn studie identificeert Sedighi verschillende patronen van bewoning. Daaruit concludeert hij dat bewoners waar mogelijk zelf invloed willen hebben op de inrichting van hun leefruimte. Biedt de modernistische geïndustrialiseerde vormgeving, die vanuit de Iraanse overheid wordt opgelegd, daartoe voldoende mogelijkheden? Nee, daarvoor is ze te rigide, constateert hij. Vanuit de Iraanse architectenwereld is er daarom kritiek op de overheid wegens haar top-down woningbeleid. Andersom doen beleidsmakers afwijkende architectonische woningbouwvisies af als luchtfietserij.

Samenhang
In een Iraans archief vond Sedighi een verklaring uit de jaren zeventig naar aanleiding van een groot architectuurcongres in Shiraz-Persepolis. Deze bevat een ‘Habitat Bill of Rights’. Internationale architecten formuleren daarin de voorwaarden voor een bouwkunde die bijdraagt aan samenhang in de moderne samenleving. Een van die voorwaarden betreft de mogelijkheid om woonruimtes te laten groeien en veranderen.

Sommige Iraanse architecten voegden in de jaren erna de daad bij het woord en schiepen mogelijkheden om op of tegen hun woningen extra ruimtes te bouwen. Soms zijn woningen deels casco opgeleverd, waardoor bewoners woonruimtes kunnen afbouwen met zelfgekozen, lokale materialen. Bij andere projecten zijn diverse woningtypologieën gebruikt of zijn vrije ruimtes opgenomen tussen woningen waar buren al klussend samen iets nieuws kunnen creëren. Sedighi kwam zelfs een project tegen waarin de bewoners hun eigen invulling van de gevel mochten vormgeven. Het zorgt voor diversiteit en herkenbaarheid. “Juist woningbouwprojecten die bewoners mogelijkheden bieden zelf aan de slag te gaan, zijn succesvol”, zegt Sedighi. “Zij krijgen de hoogste waarderingscijfers en zijn bij uitstek de wijken waar mensen generaties lang blijven wonen.”

De architectengemeenschap zou er lessen uit moeten trekken, vindt de promovendus. Variatie aanbrengen is nooit onmogelijk, ook niet in betaalbare woningbouw. “Volledige standaardisatie is fout, bewoners worden niet gelukkig van een ‘one fits all’ benadering. Architectuur moet verschillende levensstijlen en -fasen kunnen accommoderen.”

Om dat voor elkaar te krijgen moeten ontwerpers uit hun architectenbureaus komen en het gesprek aangaan met toekomstige bewoners, stelt hij. Zelf heeft hij de daad bij het woord gevoegd: Sedighi werkt sinds kort als concept/project ontwikkelaar bij Dura Vermeer Woningbouw.

Gepubliceerd: januari 2020

Meer informatie

• Promotie Mo Sedighi