Litouwen was in de Sovjet-Unie relatief welvarend, maar is in de Europese Unie een perifere, tamelijk arme regio. Extreme bevolkingsafname en sociaal-ruimtelijke ongelijkheid vormen een bedreiging voor de stabiliteit, constateert promovendus Rūta Ubarevičienė (OTB).

Vooral jonge mensen zoeken massaal hun heil in West-Europa. In eigen land is er onvoldoende perspectief op werk, dus beproeven ze hun geluk in populaire landen als Verenigd Koninkrijk, Noorwegen of Ierland. “Gevolg is dat Litouwen qua inwoneraantal - na de Noordelijke Marianen Eilanden - het snelst krimpende land op aarde is. De bevolking nam 20 tot 25 procent af in de afgelopen twintig jaar”, vertelt Rūta Ubarevičienė. “Aangezien politici en planners die trend negeren, leidt dat op termijn onvermijdelijk tot problemen.”

Voor haar promotieonderzoek ‘Socio-spatial change in Lithuania. Depopulation and increasing spatial inequalities’ vergeleek ze gegevens van een groot aantal Litouwse gemeentelijke administraties. Daaruit blijkt dat in sommige regio’s van het Baltische land de bevolkingsafname wel vijftig procent bedraagt. Dat komt niet alleen door mensen die het land verlaten. Doordat het werk geconcentreerd is in een paar steden is ook sprake van een trek naar hoofdstad Vilnius, en in mindere mate Klaipéda en Kaunas. Die trend gaat recht in tegen het ruimtelijk beleid in de communistische tijd, dat gericht was op decentralisatie en klein houden van de steden. Gevolg is dat veel plattelandsgebieden kampen met leegstand van woningen en scholen en een teruglopend voorzieningenniveau.

De binnenlandse dynamiek zorgt ook voor segregatie. Wie een behoorlijke woning wil in de hoofdstad, moet een goed inkomen hebben, want de woningprijzen zijn niet veel lager dan die in West-Europese steden. “Maar de lonen zijn 3,5 keer minder”, zegt Ubarevičienė. “Veel mensen die kunnen, vertrekken daarom naar het buitenland.”De ontwikkeling is volgens haar vooral bedreigend, omdat het ontbreekt aan strategieën om de nieuwe situatie het hoofd te bieden. In prognoses en plannen is het uitgangspunt dat de bevolkingsafname een tijdelijk fenomeen is. Regionale planning is nog altijd gericht op groei. Zonder drastische vermindering van de bevolkingsafname zal binnen tien jaar tot grote problemen leiden, verwacht ze. De groeiende economie zal te maken krijgen met grote arbeidstekorten en vergrijzing van de beroepsbevolking. Segregatie is een potentiële bron van sociale onrust. Was Litouwen niet beter af onder de Sovjet-Unie? “Absoluut niet, de onafhankelijkheid in 1990 wordt nog steeds gevierd als de belangrijkste gebeurtenis in onze geschiedenis”, zegt Ubarevičienė. “Maar het vrij verkeer van personen en goederen onder de EU zorgde voor onvoorzien gevolgen.” Volgens haar kan een herziening van het onderwijssysteem en van het belastingstelsel helpen de negatieve spiraal te keren. Maar belangrijker is dat de Litouwse overheid haar planningstrategieën aanpast aan de nieuwe werkelijkheid. 

Er is tenminste één ontwikkeling die hoop geeft. Lange tijd raakten ook de andere twee Baltische staten in hoog tempo hun bevolking kwijt, maar sinds kort is de bevolking van Estland stabiel. Het zou het begin van een ommekeer kunnen zijn.

Gepubliceerd: september 2017