Beroemde ontworpen landschappen zoals Stourhead landscape garden zijn een belangrijke bron van kennis voor ruimtelijk ontwerpers. Geografische Informatiesystemen helpen ons er nieuwe ontwerpkennis over te verkrijgen en de ruimtelijke intelligentie in de landschapsarchitectuur verder te ontwikkelen, stelt Steffen Nijhuis.
Nijhuis gebruikte in zijn promotieonderzoek GIS om Stourhead landscape garden in het Engelse graafschap Wiltshire te analyseren en GIS als instrument voor landschapsontwerponderzoek te testen. Het park is ontworpen als een serie driedimensionale schilderijen waar ooghoogte en wandeling belangrijke ordenende principes zijn. Elk beeld heeft bepaalde ‘ankerpunten’, zoals een Griekse tempel of een beeld, die bezoekers helpen hun weg te vinden door de landschappen. “Bij onderzoek met geografische Informatiesystemen ontdekten we dat de ontworpen scenes aan bepaalde visuele wetmatigheden voldoen. Ze maken bijvoorbeeld nooit een horizontale hoek van meer dan dertig graden, zegt Steffen Nijhuis. “Het kan dus niet anders dan dat die landschappen op het oog ontworpen zijn.”
Het is een van de verrassende inzichten die GIS gaf bij analyse van dit 18deeewse Zuid-Engelse tuinlandschap. GIS is een platform dat kennis van verschillende wetenschappelijke disciplines ruimtelijk verknoopt met de mogelijkheden die de technologie te bieden heeft. Door toevoeging aan de digitale kaart van informatie uit andere systemen en wetenschappen – van topografie tot omgevingspsychologie - kan de toeschouwer als het ware uit de plattegrond stappen en een 3d wereld binnenwandelen. Dat opent ongekende mogelijkheden bij doorgronden van een bestaande omgeving, maar ook bij het ontwerpen van nieuwe.
In zijn promotieonderzoek GIS-based landscape design research. Stourhead landscape garden as a case study ging het Nijhuis erom het landschapsontwerp als architectonische compositie te ondergronden. Hij gebruikte daarbij GIS als onderzoeksinstrument ter verfijning. Het is hoog tijd dat landschapsarchitecten meer gebruik gaan maken van de methodiek, die mede vanuit de landschapsarchitectuur ontstaan, vindt Nijhuis. GIS is geen Haarlemmerolie, maar wel een instrument dat de mogelijkheden enorm uitbreidt. Het gebruik van GIS maakt een rijkere modellering mogelijk en kan landschapsarchitectonische composities inzichtelijk maken door de tijd heen en vanuit ooghoogte perspectief. De rekenkracht van de computer legt verbanden die de menselijke waarnemer boven de pet gaan. “Het menselijke korte termijn geheugen kan slechts 2,5 bit aan informatie tegelijk verwerken. Met meer dan 5 tot 6 variabelen kunnen we ons niet gelijktijdig bezighouden”, zegt Nijhuis. “Een 64 bit computer registreert alle dingen die wij onbewust buitensluiten wél.”
GIS-visualisaties kunnen bovendien landschapsarchitectonische composities in ruimte en tijd weergeven. Nijhuis gebruikte het om de historische gelaagdheid van Stourhead Landscape Garden te doorgronden, zoals een restaurateur een Rembrandt met röntgentechnologie doorlicht. Door modellering, analyse en visualisatietechnieken kwamen ruimtelijke verbanden aan het licht en wijzigingen in de opzet van het park die nooit eerder waren gezien. De schat aan informatie die een dergelijke werkwijze oplevert kan van pas komen bij ontwerpen, maar ook bij onderhoud aan het bestaand park. Gaat er monumentale boom dood, dan is eenvoudiger te doorgronden welke rol deze speelde in de compositie van de ontwerper. GIS geeft op die manier een goede grondslag voor restauraties. “GIS verlengt de waarneming van de ontwerponderzoeker via metingen, simulaties en experimenten. Het is een middel om mee te denken.”