Ontwerpers moeten veel meer met natuurlijke dynamiek rekening houden bij het bouwen in deltalandschappen, zegt Frits Palmboom. Ontwerp met gevoel en teken ook met de hand, zegt de hoogleraar.
De officiële intreerede van Palmboom viel samen met het begin van de Delft Delta Design Dagen. Niet toevallig, want de centrale vraag bij dat internationale symposium is ook relevant voor de IJsselmeerproblematiek waarmee zijn leerstoel zich bezighoudt: hoe voorkom je dat een deltagebied kopje onder gaat, zonder dat de beschermingsmaatregelen zowel de natuur als de ruimtelijke ontwikkeling schaden? De uitdaging is volgens Palmboom “het landschap en de natuur waarin je werkt als basis te nemen voor het ontwerp”.
De Rotterdamse stedenbouwkundige gebruikte dat principe eerder als uitgangspunt voor zijn ontwerp voor IJburg. Bij ontwikkeling van deze nieuwe Amsterdamse wijk op een serie nieuwe eilanden middenin het IJmeer waren de bestaande waterlijnen bepalend voor de vorm van de stadsuitbreiding – niet de eisen van de stad. Want juist in het water ligt de aantrekkingskracht van de locatie, stelde Palmboom.
Een dergelijke uitgangspunt bepleit hij ook bij uitvoering van het in 2009 gelanceerde Deltaprogramma IJsselmeergebied. De miljardenoperatie ter verzekering van waterveiligheid en zoetwatervoorziening, heeft grote ruimtelijke gevolgen. Profiteer maximaal van de kansen die er liggen en bouw voort op de natuurlijke dynamiek, is zijn advies.
Friese kust
Weliswaar is het plan om het IJsselmeerpeil met anderhalve meter te verhogen van tafel, evenals geplande grote stedelijke programma’s van tien– tot twintigduizend woningen. Maar nog steeds is het noodzakelijke programma ingrijpend. Behalve dat er veel meer pompcapaciteit moet worden gebouwd, zijn er dijkaanpassingen nodig om een flexibel waterpeil mogelijk te maken. Dat heeft voor buitendijkse gebieden aan de Friese kust grote gevolgen en vergroot de druk op de harde dijken van het IJsselmeer. Palmboom pleit voor meer geleidelijke overgangen. Door aanleg van vooroevers, zandbanken en ondieptes ontstaat een interessanter en gevarieerder gebied met meer natuurlijke rijkdom. Dat draagt tegelijkertijd bij aan meer veiligheid.
Het voorstel van Natuurmonumenten voor een nieuw natuurgebied langs de Houtribdijk juicht hij van harte toe. Het gebied bij de 26 kilometer lange dam tussen Lelystad en Enkhuizen ¬– ooit bedoeld als noordrand van een ingepolderde Markerwaard – zou als gevarieerde moerasgebied een aanwinst voor de hele Randstad kunnen zijn. “En daar ligt nog een hele ontwerpopgave”, zegt Palmboom. “Het Deltaprogramma moet meer zijn dan een optelsom van technische ingrepen.”
Van Eesteren
Met de ruimtelijke ingrepen in het IJsselmeergebied treedt hij in de voetsporen van Cornelis van Eesteren (1897-1988). In een terugblik op het werk van de naamgever van zijn leerstoel, belicht Palmboom tijdens zijn intreerede diens vakmanschap. Het ontwerp voor de Sloterplas, middenin de destijds splinternieuwe Westelijke Tuinsteden, toonde bijvoorbeeld een combinatie van een stedenbouwkundige en een landschappelijke blik. “Door gebruik te maken van een oud poldertje creëerde hij een landschappelijke kwaliteit in een hele grote urbanisatie. Echt uniek.”
Handmatig tekenen
Palmboom pleit voor méér aandacht in het onderwijs voor handmatig tekenen. Ook bij grootschalige ruimtelijke opgaven zoals in het IJsselmeergebied. “Studenten die te zwaar op de computer leunen, kunnen vaak niet goed uitleggen wat ze zien”, constateert Palmboom. “Tekenend met de hand maak je veel beter onderscheid tussen hoofd- en bijzaken, omdat je de lijnen in het landschap fysiek volgt. Het is een manier om een gebied letterlijk beter in de vingers te krijgen.”
Ontwerpers die bij het ontwerpen alleen naar een computerscherm kijken, maken volgens hem vaak te oppervlakkige ontwerpen. “Het inzicht in het ingrijpen in het landschap ontbreekt.”
De publicatie ‘Inspiration And Process In Architecture’ die Frits Palmboom tijdens de Delta Design Dagen ten doop houdt, gaat hier mede op in. Het boek bevat een groot aantal tekeningen en schetsen uit zijn oeuvre.