‘Het kan! Maar dan moeten we nu onze koers veranderen’
Eurocommissaris Frans Timmermans over de energietransitie
Door: Merel Zeilstra, Jurjen Slump
Frans Timmermans zet zich als verantwoordelijke Eurocommissaris voor de Green Deal in voor het realiseren van de groene transitie, waar de energietransitie onderdeel van is. Vanwege zijn sociaal-maatschappelijke prestaties in de strijd tegen klimaatverandering, ontving Timmermans een eredoctoraat van de TU Delft. Ook was hij aanwezig bij de Diesviering van het lustrum van de TU Delft. Genoeg reden om Timmermans in een gesprek te bevragen over de klimaatagenda, de mogelijkheden om de energietransitie te versnellen en zijn persoonlijke motivatie voor dit onderwerp.
Van harte gefeliciteerd met het eredoctoraat dat u krijgt van de TU Delft. Wat betekent het krijgen van dit eredoctoraat voor u?
“Het is een enorme eer, en vooral een erkenning voor de European Greendeal dat door mijn team, geleid door alumnus van de TU Delft Diederik Samsom en de Europese Commissie als geheel is neergezet. Als oudste en grootste Nederlandse technische universiteit staat Delft pal voor intellectuele vrijheid en excellentie in onderzoek. Die open deur voor mensen uit heel de wereld betekent ook een ‘open mind’. Dit zijn essentiële waarden voor een open samenleving, en tevens ook essentieel voor het welslagen van de groene transitie. Innovatie, nieuwe technologie en toepassingen op allerlei terreinen zullen immers cruciaal zijn.”
De klimaattop in Glasgow heeft waarschijnlijk niet het resultaat opgeleverd waar u op had gehoopt. Wat betekent dit voor uw klimaat- en energieplannen (Fit for 55)?
“Wat betreft Glasgow hadden we aanvankelijk inderdaad op meer gehoopt, maar uiteindelijk hebben we meer gekregen dan we vlak van tevoren voor mogelijk hadden gehouden. De wereld heeft daar een nieuw momentum en kritische massa in de goede richting gevonden. Ten eerste: daar waar we voor Glasgow op een pad van 2.4 graden Celsius temperatuur stijging zaten, stelde het Internationale Energie Agentschap (IEA) vast dat met de nieuwe beloften de wereld op 1.8 graden Celsius zou aankoersen. Bovendien spreekt nu iedereen over 1.5 graden Celsius temperatuurstijging als de nieuwe norm.
“Ten tweede was er een zorgwekkend gat van om en nabij 25 miljard euro in de belofte van de ontwikkelde landen om jaarlijks 100 miljard dollar ter beschikking te stellen aan de armste landen en hen in staat te stellen klimaatactie te ondernemen. De EU inclusief haar lidstaten hebben daar meer dan hun deel in genomen en spoorden andere landen, met name de VS, aan hun verantwoordelijkheid te nemen. Met vereende krachten hopen we in 2022 de 100 miljard dollar te halen. En ten derde, om goed de inspanningen tussen landen te vergelijken en om de koolstofmarkt goed te laten functioneren moeten gegevens en methodologieën vergelijkbaar zijn. In Glasgow hebben we hierover een belangrijk akkoord bereikt. En tot slot heeft de wereld op COP26 voor het eerst gezegd dat er geen toekomst is voor steenkool. Dit is allemaal winst.”
Wat verwacht u van het nieuwe kabinet in Nederland als het gaat om hun klimaatdoelen voor 2030? Waar liggen de kansen voor Nederland om te versnellen op het gebied van de energietransitie?
In Europa is door de lidstaten en het Europese een Klimaatwet aangenomen waarin staat dat de Europese Unie in 2050 klimaatneutraal is en dat de uitstoot met 55 procent word teruggebracht. Net als alle andere EU-lidstaten zal het nieuwe Nederlandse kabinet al zijn beleid moeten vertalen naar deze doelstellingen, voor niemand een eenvoudige opgave. Nederland heeft wel een heel goede analyse heeft gemaakt van onze ‘fit for 55’ voorstellen, en met het eigen Klimaatakkoord loop het in Europa voorop. Het Klimaatakkoord is echter niet genoeg. Gelukkig beschikt Nederland over de middelen, de mensen, en de kennis. Het rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving laat zien dat Nederland het klimaatdoel voor duurzame stroom in 2030 waarschijnlijk gaat halen met zon en wind.
“Al met al moet de energie infrastructuur in Nederland toekomstbestendig worden gemaakt, niet alleen voor 2030, maar al voor 2050. De elektrificatie van het vervoer is weliswaar al verder dan in veel andere EU-lidstaten, maar de Nederlandse infrastructuur en het elektriciteitsnet kan en moet worden gemoderniseerd en uitgebreid om de almaar toenemende productie, opslag, en afname van stroom aan te kunnen. En op weg naar waterstofmarkt kan Nederland vooroplopen door intelligentie synergiën te ontwikkelen tussen de zware industrie en energieproducenten te ontwikkelen. Het komt nu aan op doortastendheid van een nieuwe Nederlandse regering om nog een schep bovenop het Klimaatakkoord te doen en concrete invulling te geven aan de ambitieuze doelstelling. Het nieuwe regeerakkoord wijst in de juiste richting.”
De TU Delft bestaat in januari 180 jaar. Het lustrum staat in het teken van het versnellen van de energietransitie. Waarin onderscheidt Europa zich wat u betreft op het gebied van de energietransitie? Op welke vlakken kan het nog wel wat beter?
“De EU heeft de moed getoond door niet meer langer te wachten op de rest van de wereld, maar om een grote stap vooruit te zetten. Eerst door overeen te komen dat de EU in 2050 klimaatneutraal moet zijn. Vervolgens door akkoord te gaan met een aangescherpte ambitie van tenminste 55% minder uitstoot in 2030. Stevige doelen neerzetten voor decennia later is relatief eenvoudig. De EU is verder gegaan en als enige in de wereld een alomvattend stappenplan voor de groene transitie, het zogenaamde ‘fit for 55’ pakket.
“Onze energiediversificatie moet versneld worden, zeker als je kijkt naar hoe de geopolitiek zich ontwikkelt, en hoe sommige mogendheden geen probleem hebben energie als politiek wapen te hanteren. Neem bijvoorbeeld waterstof: de EU heeft te vaak, teveel achtergelopen op technologische ontwikkelingen en toepassingen, wat betreft batterijen en waterstof moeten we hard werken en onze voorsprong behouden.”
Denkt u dat we in een fase zitten waarin we alle verschillende hernieuwbare energiemogelijkheden nodig hebben of dat er al stevigere keuzes gemaakt moeten worden voor bijvoorbeeld zon, wind of waterstof?
“Iedere Europese lidstaat heeft een andere uitgangspositie en is soeverein in de eigen energiemix. In sommige plekken in Europa is er meer zon, andere hebben meer potentieel voor wind. Sommige landen zijn radicaal tegen, andere radicaal voor nucleaire energie. Maar de consensus tekent zich af dat wat het boek over steenkool uit is. En het grote belang van zonne-, wind-, hydro-energie, en waterstof is ook duidelijk. Wellicht dat bijvoorbeeld kernfusie op termijn eindelijk de belofte gaat inlossen. Nieuwe kennis en uitvindingen zullen ons dwingen opnieuw naar de tekentafel te gaan. We moeten blijven zoeken, leren en aanpassen. En in de tussentijd weten we dat we nucleair en gas als transitie zullen gebruiken.”
Wie is nu vooral aan zet om de energietransitie mogelijk te maken? Politiek, wetenschap, bedrijven of burgers?
“Het is aan ons allemaal. Het is aan de regeringen om de wettelijke kaders te scheppen en om voor de markt duidelijkheid en een gelijk speelveld te scheppen zodat er een prikkel komt om te investeren. Publieke en particuliere middelen zijn beide nodig voor verdere innovatie. Burgers – en ik spreek met nadruk niet over consumenten – hebben ook een eigen verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld door oude gewoonten te veranderen en te vervangen door nieuwe, meer duurzame gewoonten. Maar dan moeten we allen ook nieuwe, betaalbare alternatieven krijgen aangereikt.
“Laat ik in het bijzonder de jeugd noemen, want zonder hen die als onderdeel van ‘Fridays for Future’ de straat opgingen en gaan, was er geen Green Deal geweest. Evenmin kunnen we verder innoveren zonder een gezonde wetenschapssector. En als de markt ziet dat met een groene transitie grote winsten te behalen zijn, is er geen houden meer aan. In dit alles wil ik altijd op een ding wijzen; de nieuwe economie moet dit keer iedereen meenemen. Uiteindelijk doen we dit niet voor de planeet – die redt zichzelf wel ook zonder de mens – we doen dit voor de gezondheid, welzijn en welvaart voor alle mensen.”
Soms staat de politiek innovaties in de weg, wegens verouderde regelgeving die nog niet zo snel meebeweegt met een veranderende wereld, wat is de manier om vertraging te voorkomen?
“Democratie is zo ontworpen dat met de juiste ‘checks and balances’ niet een politieke actor of partij ineens alle macht naar zich toe kan trekken. Dat kan in een tijd van crisis door sommigen als lastig worden ervaren. Niettemin is de European Green Deal met de politieke snelheid van het licht tot stand gekomen door de unieke overeenstemming tussen de Europese leiders, hun parlementen, en de publieke opinie.
“Er bestaat immers een andere effectieve manier om te groeien, te innoveren, de welvaart te verhogen en de klimaatcrisis voortvarend en effectief aan te pakken, en tegelijkertijd de mensenrechten, democratie, en de vrijheid opzij te schuiven. China doet het op haar eigen manier. Wij willen vaart maken, maar op democratische en inclusieve wijze.”
U bent een voorvechter voor de inzet om klimaatverandering tegen te gaan. Is er een moment in uw carrière of persoonlijke leven aan te wijzen waarop uw motivatie voor dit onderwerp is gevormd?
“Ik geef grif toe dat ik een late bekeerling ben. Toen ik tot mijn verrassing door (nu voormalig) President Jean Claude Juncker aan het begin van mijn eerste mandaat in de Commissie verantwoordelijk werd gemaakt voor duurzaamheid, ben ik mij snel in het onderwerp gaan verdiepen en er zo achter gekomen hoe alarmerend de klimaat- en biodiversiteitscrisis is. Daarom heb ik van de aanpak ook een speerpunt gemaakt in de Europese verkiezingen van 2019. De Green Deal is mede daardoor ontstaan. Het werd overigens heel persoonlijk toen ruim een jaar geleden mijn eerste kleinkind Kees werd geboren. Hij is nu één jaar oud, wandelt met zijn handen al langs het meubilair en gooit met plezier alles wat hij kan op de grond.
“In 2050 is hij 31 jaar oud. Wat een gedachte is dat, om te begrijpen dat als wij succesvol zijn in deze transitie dat hij in een leefbare wereld woont. Het mooie is, het kan! Maar dan moeten we nu onze koers veranderen. Het is tijd de instelling van onze ouders en grootouders na de Tweede Wereldoorlog te internaliseren die alles deden opdat hun kinderen beter af zouden zijn. Het is belangrijk voor mijn generatie te accepteren dat we bomen planten, waarvan we weten dat we niet zelf in de schaduw en luwte daarvan kunnen zitten. Daarom spreek ik over burgers die deel zijn van iets groters, in plaats van consumenten die het hier en nu moeten maximaliseren.”
Welke boodschap wilt u studenten en medewerkers meegeven van de TU Delft als het gaat om de energietransitie/klimaatverandering?
“Onze westerse samenleving staat onder druk; van buitenaf, maar ook van binnenuit. Feiten en wetenschap worden weggehoond en vervangen door ‘meningen’. De democratie zelf wordt soms afgedaan als ‘nep’. Zonder gedeelde waarheden en fundamentele waarden is het echter moeilijk een democratie te blijven schragen. Het is belangrijk om voor feiten en wetenschap pal te staan, en onwaarheden, mythes, leugens te blijven doorprikken. Dat is voor iedere burger en dus ook voor jullie een verantwoordelijkheid; het vergt Zivil Courage. In dezelfde lijn zou ik zeggen: zorg dat je studie en alles wat je doet meer is dan alleen maar het opbouwen van een klinkende CV op weg naar een geweldige, goedbetaalde baan. Zorg dat de wetenschap niet alleen is ‘alles wat kan, zal ik doen’ maar ook ‘alles wat ik doe, heeft ook een morele component en zou in dienst van de mensheid moeten staan’.
“Shimon Peres, zei ooit tegen mij dat “vooruitgang in de mensheid wordt veroorzaakt door ontevredenheid en nieuwsgierigheid”. Dat was onze inspiratie voor de Green Deal, en ik weet zeker dat dat ook de inspiratie is voor jullie universiteit en jullie studenten die wereldwijs succes hebben in de Delftse Dreamteams. Jullie is veel gegeven, en daarom mag er van jullie veel worden verwacht. Wat betreft deze grote transitie hoop ik dat jullie de wereld met een ‘open mind’ zullen blijven benaderen, geschiedenis zullen helpen schrijven en zo bij zullen dragen aan een betere, leefbare en vrije wereld voor de hele mensheid.”
CV - Frans Timmermans
2019 – present First Executive Vice-President of the European Commission in charge of the European Green Deal and responsible for international EU climate diplomacy
2014-2019 First Vice-President of the EU Commission, in charge of Better Regulation,
Inter-Institutional Relations, the Rule of Law and the Charter of Fundamental Rights.
2010-2012 Minister of Foreign Affairs, the Netherlands
2007-2010 State Secretary, Foreign Affairs
1998-2007 Member of the Dutch House of Representatives, PvdA (Dutch Labour Party)
1987-1998 Diplomat, various positions, including in the Ministry of Foreign Affairs and at the Dutch Embassy in Moscow.
1980 -1985 Degree in French Language and Literature, Radboud University, Nijmegen & Postgraduate courses in European Law and French Literature, University of Nancy, France