Inauguratie
FRIDO SMULDERS
Over verstandige technologieën van de dwaasheid
De ontbrekende schakel voor de ingenieur van de toekomst
Het is een veelvoorkomende gedachte dat een goed idee alles is wat je nodig hebt voor een succesvolle innovatie. Maar in werkelijkheid zijn er nog duizenden goede ideeën meer nodig om zo’n idee te verwezenlijken. Tijdens zijn inaugurele rede op 5 november 2021 belichtte professor Frido Smulders de uitdagingen binnen innovatieprocessen, met name gericht op ideeën realiseren die buiten de bestaande kaders liggen.
De moeilijkheid zit hem niet zozeer in het opdoen van zulke nieuwe, onverwachte ideeën, maar meer in het ombuigen van de bestaande sociale dynamiek om ervoor te zorgen dat dergelijke nieuwe, vaak afwijkende ideeën voldoende draagvlak krijgen binnen de reeds aanwezige systemen van routinematig denken en gedrag. De maatschappelijke uitdagingen van vandaag vragen om inzicht in, en onderzoek naar, het fenomeen innovatie op een veel dieper niveau.
De actieve aard van innoveren
Tijdens zijn loopbaan als managementconsultant, docent, onderzoeker en technicus is professor Smulders voortdurend betrokken geweest bij het fenomeen innovatie. “Meestal weten we niet eens dat we aan het innoveren zijn, dat gebeurt al doende”, zo zei hij. “Het wordt pas een probleem als we móeten innoveren en dat bewust moet gebeuren.” Tijdens zijn rede merkte hij op dat een van de belangrijkste inzichten is dat innoveren een werkwoord is. Het gaat niet om het eindresultaat, maar in plaats daarvan om het introduceren van iets nieuws in een bestaande context, die moet veranderen voordat acceptatie mogelijk is.
Er zijn heel wat ideeën voor nodig voordat een idee van buiten het gevestigde kader leidt tot de instelling van een nieuw kader. En dat kader is geen fysiek object, maar een complex, geïntegreerd geheel van mensen, processen, routines, ideeën, kennis, belangen en vaak ook fysieke en immateriële objecten (voorwerpen, software). Het nieuwe kader staat in feite voor de nieuwe organisatie, de nieuwe technologie, de nieuwe onderneming en moet zo efficiënt mogelijk functioneren om winstgevend te zijn.
Ondernemend gedrag
Het gebrek aan inzicht in innovatie betekent dat, zowel in de praktijk als in de wetenschap, vaak vergeten wordt dat dit proces draait om het aan boord krijgen van de vele verschillende spelers en belanghebbenden. Die hebben allemaal een bepaald belang bij dat nieuwe kader, of willen in ieder geval hun bestaande belang binnen het nieuwe kader behouden – iets wat vaak niet mogelijk is. De belangen van spelers kunnen in de nieuwe situatie drastisch veranderen of zelfs geheel in rook opgaan. Dat vraagt om ondernemend gedrag, gedrag waarmee spelers in samenwerking met elkaar hun nieuwe belangen vormgeven en bijdragen aan de ontwikkeling van hun nieuwe dan wel aangepaste toegevoegde waarde voor het nieuwe kader.
Maar binnen gevestigde organisaties ontbreekt dit onmisbare ondernemende gedrag vaak. Het is dan ook geen verrassing dat ideeën die buiten de bestaande kaders vallen in zo’n gevestigde situatie zelden met open armen worden ontvangen. Ze worden vaak als onrealistisch of onhaalbaar beschouwd, of zelfs als een bedreiging voor de aandeelhouderswaarde.
Corporate jester, bron: International Journal of Business Research and Management (IJBRM), Volume (3) : Issue (6) : 2012
Technologie van de dwaasheid
Professor Smulders suggereert dat innovatie een hybride proces is waarbij drastisch van elkaar verschillende perspectieven betrokken zijn. “Aan de ene kant komen er ideeën voort uit de ‘technologie van de dwaasheid’”, zei hij, een term gebruikend die is bedacht door de organisatie- en managementtheoreticus James March. “Dat betekent dat je niet kunt beslissen of iets waar of onwaar is. Aan de andere kant is er de ‘technologie van de rationaliteit’, een wereld die in de loop van vele eeuwen is gecreëerd en die uit gevalideerde kennis bestaat.”
Gezien de omvang van de uitdagingen waarvoor de samenleving zich geplaatst ziet, is het van groot belang om een solide ‘technologie van de dwaasheid’ te ontwikkelen en als die al bestaat – professor Smulders verwijst hier naar de technologie van het ontwerpen – deze zodanig verder te ontwikkelen dat zij door iedere speler op het gebied van innovatie binnen elk samenwerkingsverband kan worden gebruikt. De uitdagingen zijn te groot om de noodzakelijke innovatie op het gebied van gezondheidszorg, de energietransitie en duurzaamheid geheel over te laten aan start-ups. En aangezien die uitdagingen een prominente technologische dimensie hebben, is het cruciaal dat ingenieurs inzicht hebben in ondernemend gedrag als sociaal spel, zodat zij daaraan kunnen deelnemen en hun technologische bijdrage kunnen leveren, ook al zijn zij zelf geen ondernemers.
Ondernemende ingenieurs opleiden
Grote organisaties, waaronder overheidsorganisaties, hebben er geen idee van hoe zij ondernemend kunnen innoveren, aldus professor Smulders. Daarom is hij er zo in geïnteresseerd om van start-ups te leren: die gedragen zich al zo van nature. Maar voor hem was het een kritiek inzicht dat slechts circa 10% van de afgestudeerden van de TU Delft voor een start-up gaat werken. Dat betekent dat negentig procent voor een bestaande organisatie gaat werken en zal meedraaien in de innovatieactiviteiten daar.
Daardoor wordt het de uitdaging om studenten techniek op te leiden voor ondernemende innovatie, die verder gaat dan alleen technologie. Ondernemend gedrag is sociaal-interactief en speelt zich af tussen twee verschillende dimensies: dwaasheid en rationaliteit. Smulders betoogt daarnaast dat de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft een unieke positie inneemt tussen deze twee, de dwaasheid van het ontwerpen en de rationaliteit van de techniek.
Vanuit de ambitie om techniekstudenten in heel Nederland te bereiken lanceert Smulders een nieuw online vak over het fundamentele kader voor ondernemende innovatie. In samenwerking met een team van de vier technische universiteiten in Nederland (4TU.Federatie) biedt dit project een combinatie van een ‘mixed classroom’-benadering, op uitdagingen gebaseerd onderwijs en een trainingsprogramma voor docenten, om docenten te steunen bij het opnemen van een module ondernemerschap in hun bestaande cursussen. “We moeten de technologie van verstandige dwaasheid ontwikkelen. Als docenten moeten we de fundamenten leggen die ingenieurs in staat stellen om zich wat dwazer op te stellen, of in ieder geval open te staan voor dwaze ideeën van anderen die na zorgvuldig gezamenlijk onderzoek lang zo dwaas niet blijken te zijn.”
De uitdagingen zijn te groot om de noodzakelijke innovatie rond energietransities, gezondheid, en duurzaamheid alleen aan startups over te laten.
Professor Frido Smulders
Frido Smulders
"There is nothing so practical as a good theory."
In zijn toespraak licht professor Smulders een tipje van de sluier op over de bestaande ingrediënten van de technologie van de dwaasheid en hoe die nuttig kunnen worden gemaakt. Meer specifiek zet hij uiteen hoe hij met een team van de vier technische universiteiten van Nederland, gefinancierd door de 4TU Federatie, in een groot vierjarig project gaat werken.
Tenslotte laat professor Smulders in zijn rede zien waarom wij als samenleving zoveel moeilijkheden ondervinden bij disruptieve vormen van innovatie, waarom het zo lang duurt en waarom zo veel initiatieven mislukken. In feite wil hij de spreekwoordelijke hete hangijzer blootleggen die er volgens hem verantwoordelijk voor is dat al die innovatieve pogingen zo lastig, uitdagend en soms pijnlijk zijn. Een fundamentele fout die in de loop der tijd op onzichtbare wijze in ons sociale systeem is geslopen.