Over gewicht

Auteur: Sam van Eijk
https://dikkeonzin.org/

Waarom dik zijn meer oorzaken heeft dan ‘gewoon’ veel eten en weinig bewegen

Heeft iemand wel eens opgemerkt: “Zou je dat nou wel doen?” als je jezelf op iets lekkers trakteerde? Of ben je wel eens nee-schuddend aangekeken wanneer je de roltrap nam? Logisch, want veel mensen denken: Als je gewoon wat minder zou eten en meer zou bewegen, zou je niet zo dik zijn.

Onzin, want niet elk pondje gaat door het mondje! De oorzaak van dik zijn is veel complexer dat dat. Naast voeding en beweging zijn er nog meer factoren die van invloed zijn op jouw gewicht. Ben je benieuwd welke dit zijn?

1. GENETISCHE AANLEG

Veertig tot zeventig procent van ons gewicht kan worden verklaard door ons DNA en ieders gewicht is dus voor een groot deel erfelijk bepaald. Een genetische aanleg om dik te worden kan grote individuele verschillen verklaren bij mensen met dezelfde leefstijl en achtergrond.

2. HORMONAAL
Hormonen zijn van grote invloed op ons lichaamsgewicht. Het hebben van een hormonale afwijking is een veelvoorkomende oorzaak van dikker worden. Sommige mensen worden hier mee geboren, zoals bij PCOS (een afwijking bij vrouwen waarbij de eisprong vaak uitblijft), het syndroom van Cushing of een tekort aan groei- of geslachtshormonen. Het komt ook vaak voor dat mensen na een zwangerschap of menopauze aankomen door een verandering in hun hormoonspiegels.  

3. ZELDZAME AANDOENING

In sommige gevallen is er sprake van een zeldzame lichamelijke afwijking die dik zijn (mede-) veroorzaakt. Denk hierbij aan: een afwijking in het DNA (zoals een MC4R-deficiëntie, POMC-deficiëntie of leptine-deficiëntie), schade aan de hypothalamus (door radiotherapie, chirurgie of een hoofdtrauma), een hersentumor of andere syndromen (zoals het Prader-Willi-syndroom en het Bardet-Biedl-syndroom). Het kan soms lang duren voordat iemand erachter komt dat hij of zij dik is door een dergelijke afwijking, omdat er veelal van uit wordt gegaan dat gewicht door leefstijl veroorzaakt wordt.

4. MEDICATIE

Diverse medicijnen kunnen ervoor zorgen dat het lichaam meer vet opslaat, zoals middelen tegen hoge bloeddruk, antidepressiva, anti-eleptica, insuline en medicijnen die corticosteroïden bevatten (zoals neussprays, huidcrèmes, inhalatiepuffers, oog- en oordruppels) en nog veel meer. Dit betekent natuurlijk niet dat deze medicijnen slecht zijn, want in de meeste gevallen dragen de medicijnen juist bij een verbeterde gezondheid.

5. MENTALE FACTOREN

Mentale factoren, zoals stress, trauma, depressie en eetstoornissen (o.a. boulimia nervosa en eetbuienstoornis) kunnen leiden tot gewichtstoename. Depressieve gevoelens kunnen versterkt worden door pesterijen, stigmatisering en fat-shaming, waardoor iemand in een vicieuze cirkel terecht kan komen.

5. LEEFSTIJLFACTOREN

Naast de hoogcalorisch eten en te weinig bewegen zijn er nog meer leefstijlfactoren die kunnen leiden tot gewichtstoename. Chronische pijn, te weinig slaap en het werken in nachtdiensten leiden onder andere via cortisolverhoging tot buikvetstapeling en meer trek in hoogcalorisch eten. Andere leefstijlfactoren waardoor je dikker kunt worden zijn: alcoholgebruik, stoppen met roken en ’s nachts eten. Daarnaast kan ook het volgen van crashdiëten leiden tot gewichtstoename, doordat dit het eetlustregulatiesysteem flink verstoort. Dit heet ook wel het jojo-effect en is heel schadelijk voor de gezondheid.

Waarom leefstijl niet iets is waar je volledige controle over hebt

Heb je het gevoel dat mensen denken: “Hoe heb je het zo ver kunnen laten komen?” Of heb je wel eens last van afkeurende blikken op straat of in het openbaar vervoer? Het is net alsof jij je ergens voor moet verontschuldigen.

Onzin, want dik zijn is geen misdrijf! Ten eerste is het jouw leven. En ten tweede: Je hebt je gewicht niet volledig zelf in de hand. Dik worden is meer dan alleen veel eten (zie ook thema 1). Maar ook al ben je (deels) dik geworden door een te hoge calorieopname en lage calorieverbranding, leefstijl wordt ook beïnvloed door omstandigheden, zoals: opvoeding, sociale omgeving, financiën, toegang tot kennis, trauma en stigmatisering. 

Waarom afvallen niet zo makkelijk is als het lijkt

Zijn er mensen in jouw omgeving die je populaire dieetprogramma’s blijven aanbevelen: “Geen koolhydraten eten, dat werkt echt!” of continu vragen of je mee gaat hardlopen: “Je moet gewoon even doorzetten!” Maar ben jij, ondanks de vele afvalpogingen, nog steeds niet 'slank'? Ze zullen wel denken dat je niet genoeg je best doet...

Onzin, afvallen is namelijk niet alleen een kwestie van discipline! Als dat zo was, dan was de dieetindustrie nu allang failliet gegaan. Ons lichaam is een prachtig mechanisme die ons voor een hongersnood beschermt, om gewichtsverlies te voorkomen. Ontdek in dit thema alles wat je nog niet wist over aankomen en afvallen.

1. VALSE HOOP

Het principe van afvallen lijkt simpel: minder calorieën eten dan je verbrandt. Daarom volgen veel mensen in Nederland een caloriearm dieet. Keer op keer tonen onderzoeken aan dat meer dan de helft van mensen die veel afvallen op ten duur meer kilo’s aankomen dan ze waren kwijtgeraakt. Diëten leiden niet tot duurzaam gewichtsverlies. Toch blijven veel mensen hopen dat het de volgende keer wel gaat lukken, omdat de wens om slank te zijn groot is (zie Thema 4). Commerciële diëten spelen in op deze ‘valse hoop’ en verdienen miljoenen euro’s aan afslankproducten en dieetboeken.

2. GROTERE HONGER

In de eerste fase van een dieet valt je snel en veel af. Dit is dan nog voornamelijk vocht en spiermassa, omdat je lichaam niet graag je reserves (vetcellen) aanbreekt. Maar in de tweede fase gaat het een stuk langzamer en krijg je steeds meer honger. De biologische en psychologische mechanismes die je beschermen tegen verhongering, treden in werking om je in leven te houden. Als mensen veel zijn afgevallen hebben ze meer honger hormonen (ghreline) en minder verzadigingshormonen (leptine) in hun bloed. Iemand die veel is afgevallen heeft daardoor een grotere eetlust. Dit fenomeen is niet van korte duur, uit onderzoek blijkt dat zelfs een jaar na het crashdieet het hongergevoel nog altijd versterkt aanwezig is. Het is nog niet duidelijk of het überhaupt ooit nog herstelt. 

3. VERTRAAGDE STOFWISSELING

Als gevolg van de dieet-hongersnood gaat het lichaam als het ware in ‘spaarstand’ om de schade te beperken. Het lichaam wordt letterlijk passiever: je beweegt minder. En de stofwisseling vertraagt, je lichaam verbruikt minder energie om te blijven draaien. Deze spaarstand van je lichaam heeft als gevolg dat je na een dieet nooit meer zoveel zult kunnen eten als daarvoor. Om op gewicht te blijven zal je de rest van je leven het desbetreffende dieet moeten volhouden.

5. BEWEGEN

Naast het volgen van voedingsdiëten, proberen mensen ook af te vallen door veel meer calorieën te gaan verbranden. Mensen die van het één op het andere moment heel intensief gaan sporten zullen vaak de calorieën die ze verbranden er onbewust weer bij eten. Veel mensen volgen tijdelijke programma’s en wanneer ze stoppen, blijven ze die extra calorieën eten omdat ze het gewend zijn, waardoor ze weer aankomen.

Natuurlijk is het goed voor je (om anderen redenen dan gewichtsverlies), maar we moeten ons ook realiseren dat het voor dikke mensen vaak moeilijker is om te sporten dan voor slanke mensen. Ten eerste is het voor dikke mensen letterlijk zwaarder, waardoor het voor sommigen niet mogelijk is om opeens te gaan hardlopen in verband met de explosieve last op de knieën. Ten tweede vinden veel dikke mensen het niet prettig om naar de sportschool te gaan uit angst voor oordelen.  

6. MAAGVERKLEINING

Een maagoperatie lijkt de enige effectieve oplossing om snel en veel af te vallen, maar een maagverkleining of een maagbandje kan erg ingrijpend zijn. De impact van een maagoperatie wordt vaak onderschat - het namelijk is geen ‘quick fix’. Het herstel van een maagoperatie kan jaren duren. Na een maagoperatie kan men plotsklaps nog maar kleine beetjes eten en deze verandering in leefstijl valt mensen vaak erg zwaar. En daarnaast is er, net zoals bij elke buikoperatie, het operatierisico zelf.

7. ‘OPGEVEN’

Omdat crashdiëten niet werkt, zal het afvallen zal dus nooit snel gaan en het zal nooit een groot gewichtsverlies zijn (tenzij er een zeldzame oorzaak behandeld kan worden, zie Thema 1). Sommige mensen moeten dus accepteren dat het afvallen heel langzaam gaat. Andere mensen voelen zich juist verlost wanneer ze stoppen met het tellen van calorieën en hun gewicht accepteren zoals het is, want je kunt ook dik en gelukkig zijn (zie Thema 4)!

Waarom dikke mensen ook nog lang en gelukkig kunnen leven

Geven mensen jou wel eens goedbedoelde complimentjes, zoals: “Dat jurkje staat je mooi, het kleedt je erg af!” Of raden ze je aan om af te vallen zodat je de liefde van je leven kunt vinden? En misschien droom je er zelf ook nog steeds van om ooit wakker te worden als slanke den.

Onzin, want slank zijn is niet per se beter. Het beeld dat dunne mensen normaler, mooier, gezonder, geliefder of populairder zijn overheerst in onze maatschappij en kan zelfs leiden tot discriminatie. Dit beeld wordt met name veroorzaakt door vooroordelen en stereotypes. In dit thema lees je waarom dik zijn niet ‘het einde van de wereld is’ en waarom je dik zijn ook gewoon mag accepteren.