In het kader van de Transitievisie Warmte Utrecht is in November 2019 een PWE uitgevoerd voor de gemeente Utrecht, om een advies te krijgen van bewoners van de gemeente over het behalen van de doelstelling om 22.000 woningen aardgasvrij te maken voor 2030.  Een meerderheid van de deelnemers vindt PWE een goede methode om betrokken te worden, maar wat vinden de beleidsmakers zelf? Wij vroegen Dietje van Eif en Mirjam Harmelink, beide beleidsmedewerkers van de gemeente Utrecht en nauw betrokken in het participatieproces, over hun ervaringen met PWE.

Minder tijdsinvestering voor de ambtenaar

Er wordt vaak gezegd dat er te weinig tijd in/bij de overheid te besteden is voor burgerparticipatie. Zowel Mirjam als Dietje ervaarden de tijdsinvestering als minder ten opzichte van conventionele participatie methoden. Mirjam geeft aan: “Een PWE kost zeker minder tijd. Je bereikt andere mensen. Een conventionele participatie methode kost snel heel veel tijd. Je moet gesprekken voorbereiden, een programma maken, zaaltje reserveren, resultaten verzamelen en weer terugkoppelen. Bij een PWE is de inspanning per bereikt persoon lager. Je moet natuurlijk wel werk doen om informatie te verzamelen over consequenties van de verschillende aanpakken, maar dit is werk dat je anders toch al zou doen.”
Dietje: “Ja, de tijdsbesteding aan onze kant is in vergelijking met een klassiek participatietraject veel lager, of tenminste een stuk minder. Wat ik mooi vond is dat we op Social Media nog een reminder om mee te doen aan het onderzoek hebben geplaatst. Dit plaatsen was zo gebeurd, maar we hebben hier met relatief weinig inspanning veel extra mensen mee bereikt. Dat is anders dan in de traditionele manier van participeren.”

Participeren in eigen tempo

Zowel Dietje als Mirjam geven aan dat een andere doelgroep is bereikt met behulp van de PWE. Mensen die naar bewonersavonden komen zijn vaak beroepsmatig al geïnteresseerd, of zijn vaak zo gedreven dat andere mensen weinig tot niet aan het woord komen. Mirjam: “Mensen die aan de PWE deelnamen zijn mensen die geen tijd hebben of willen vrijmaken om mee te praten om half 8 ’s avonds of een halve dag kunnen investeren. Met een PWE kan iemand op zijn tempo, in zijn of haar tijd, zijn mening geven: mensen kunnen op hun eigen tempo participeren. Daardoor krijg je een breder beeld van wat er leeft onder de bewoners in de stad.” Dietje voegt hieraan toe: “Het voordeel is ook dat je bewoners in de gelegenheid stelt om hun mening te geven in een anonieme setting. Bepaalde mensen kunnen een bewonersavond soms domineren, als je geluk hebt heb je een ander in het publiek die zegt nu wil ik iets zeggen. ”

Zinnige informatie uit de PWE

Dietje: “De uitkomsten van de PWE zijn niet heel anders dan we van te voren hadden verwacht: het is meer een soort bevestiging geweest. De PWE leverde op: het blijft een complex vraagstuk, en iedereen staat daar anders is. Door de inhoudelijke argumenten over de aanpakken is het bij ons duidelijk geworden dat de aanpakken door bewoners soms anders worden geïnterpreteerd dan dat wij bedoelen met die aanpak.”
Mirjam: “Wat de reacties in de PWE ons hebben geleerd is dat we veel eerder het brede verhaal over de warmtetransitie moeten vertellen. Waarom doen we dat? Waarom leggen wij mensen een vraagstuk voor om 22.000 woningen aardgasvrij te maken? En wat komt er op de bewoners af? We gaan de focus veel meer leggen op het gehele verhaal, dus de rationale waarom de overheid iets doet en waarom daar keuzes voor nodig zijn.” Dietje: “Ja, dat inzicht gebruiken we nu ook hoe wij nu onze participatie insteken: door heel goed te vertellen wat de afwegingen zijn, in plaats van dat je burgers alleen om een advies vraagt.”

De valkuilen van een PWE in dit soort vraagstukken

De PWE kan de gemeente veel voordelen geven, zoals een mindere tijdsinvestering voor de ambtenaren, een groter bereikt publiek, een ander publiek dan we normaal bereikten en nieuwe inzichten uit de resultaten. Echter zijn er volgens Mirjam en Dietje ook een aantal valkuilen van de PWE. Mirjam: “Ik denk dat het addertje onder het gras is dat je opties teveel voorkookt. Door die 4 aanpakken in de PWE werden de keuzes voor deelnemers beperkt. Je stuurt de discussie een bepaalde richting op en kan in bepaalde hokjes gaan denken, waar je dan niet meer uitkomt. Dat geldt ook voor de attributen en impact die je laat zien.” Dietje merkte op dat het onderwerp van de warmtetransitie zich niet geheel leende voor 4 afgebakende keuzes. “De PWE heeft wel geholpen met het vormen van het afwegingskader, maar bij de voorgelegde strategieën zit nog zoveel wat onzeker is. Als je echt iets duidelijk hebt van we gaan A, B of C doen, dan is het makkelijker dit voor te leggen. PWE helpt echter wel goed om het proces en dilemma te verscherpen voor de gemeente, doordat je nadenkt over wat moet worden voorgelegd aan de inwoners.”

Het belang van burgerparticipatie

Mirjam vindt het belangrijk om te weten wat er leeft: “Als je lokaal gaat herinrichten, is het nog belangrijker om te weten wat er leeft. Mensen kennen hun omgeving het allerbeste. Dit vraagstuk is heel erg van: wat vind ik zelf eigenlijk, wat heeft de meeste of minste impact op mij? Daarnaast moet je weten of er draagvlak is of niet.”
"Wat je ook terugkrijgt, je kan het allemaal theoretisch berekenen, maar dat betekent niet dat het in de werkelijkheid gaat gebeuren. En wat eerlijk is, is voor iedereen anders.” zegt Dietje. “Burgers vragen ook om betrokken te worden. Ze willen weten, wanneer ze in het proces nog kunnen invloed hebben. Het is een beetje van beide kanten. Burgers betrekken in beleid wordt de laatste jaren ook een beetje verwacht.”

Bij de gemeente zijn ze constant bezig met het beslissen in onzekerheid. Mirjam: “Bij ons is het ook een soort leerproces. Als je elke dag aan een onderwerp werkt, kan het zijn dat je vergeet dat niet iedereen het hele verhaal kent. En dan komen we er, mede dankzij de PWE, achter dat je dat ook moet vertellen aan mensen.”