Allmaps maakt gedigitaliseerde oude kaarten beter vindbaar en bruikbaar voor onderzoek

In de tijd dat Jules zelf Bouwkunde studeerde was het lastig om aan hoge resolutie beelden van archiefstukken te komen, zoals oude kaarten. ‘Je moest betalen voor de scans en mocht de afbeeldingen maar beperkt gebruiken voor je eigen publicatie. Dat vond ik erg jammer want als je een gebouw ontwerpt, wil je graag de geschiedenis van een plek kennen.'

'Nu ik bij de TU Delft Library werk, zie ik het als mijn missie om de digitale collecties van archieven en bibliotheken beter te ontsluiten en bruikbaarder te maken voor onderwijs, onderzoek en exposities.'

Afbeeldingen uit de bron inladen

Vandaag de dag zijn de collecties oude kaarten van bibliotheken en archieven veelal gedigitaliseerd. Maar veel meer dan de afbeeldingen bekijken via de viewer op de website van de instelling kon tot voor kort vaak niet. Gelukkig gebruikt inmiddels een groeiend aantal instellingen wereldwijd het International Image Interoperability Framework (IIIF). Dit is een set open standaarden [regels] voor het delen van audiovisueel materiaal. Elke IIIF-afbeelding krijgt een ‘manifest’, waarin de technische specificaties en metadata staan. Jules: ‘Afbeeldingen met een IIIF-manifest, kun je direct laden uit de bron en openen met verschillende open source softwaretools, zoals die van Allmaps. En als je een IIIF-beeld wilt opnemen in een tentoonstelling op je website hoef je het beeld niet te kopiëren. Je kunt linken naar de duurzame URL van het manifest. Zo houd je altijd een directe link naar het bronmateriaal.'

Kaarten naast en over elkaar bekijken

Vanuit het programma ‘Verbonden digitaal erfgoed’ van Stichting Pica kregen Jules en Bert subsidie om de mogelijkheden van Allmaps uit te breiden. Daarmee is de Allmaps Viewer verbeterd: ‘Je kunt nu verschillende kaarten tegelijk inladen en naast elkaar of op elkaar leggen.’ 

Georefereren wordt gemakkelijker

Om gedigitaliseerde kaarten te kunnen tonen in de Allmaps Viewer moeten de IIIF-beelden eerst worden gegeorefereerd. Dit kan gemakkelijk worden gedaan in de Allmaps Editor. Als je georefereert, leg je een oude kaart zo goed mogelijk op een moderne kaart van hetzelfde gebied. Je geeft voor een aantal controlepunten op de oude kaart aan waar die liggen op de moderne kaart. Jules: ‘Je vervormt het plaatje van de oude kaart zodat het past op de moderne kaart. Dat resulteert in een nieuw beeld dat je weer ergens moet opslaan. Als je veel kaarten georefereert moet je dus veel afbeeldingen opslaan en dat vraagt weer om opslagruimte en beheer.’

Georeference Annotations vergt minder opslagruimte

In de Allmaps Editor hoef je die nieuwe plaatjes niet meer op te slaan. In plaats daarvan maak je een Georeference Annotation, legt Jules uit. ‘Dat is een bestandje bij de IIIF-afbeelding waarin je de data van de kaartuitsnede en de controlepunten van de gegeorefereerde kaart zet. We laten het plaatje vervormen in de browser als je het inlaadt. Die annotatiebestandjes nemen veel minder opslagruimte in. Door oude kaarten te georefereren kun je zien hoe landen, landschappen, en steden veranderen. Dat is heel waardevol voor bijvoorbeeld geografisch, historisch en klimaatonderzoek. Met Allmaps kun je oneindig veel IIIF-kaarten inladen.'

Oude kaarten beter vindbaar

Een groot winstpunt van Allmaps is dat je door georefereren de kaarten beter vindbaar maakt, zegt Jules. ‘Het Nationaal Archief (NA) heeft ontzettend veel kaarten, maar probeer ze maar eens te vinden! Je kunt nu alleen zoeken op woorden, en in de voormalige koloniën hebben straten, steden en gebieden vaak andere namen gekregen. Als die NA-kaarten gegeorefereerd zijn, kunnen we een interface maken waarmee je inzoomt op een bepaalde plek en dan voor die plek alle relevante kaarten ziet. We zijn in gesprek met het Nationaal Archief om dit samen te gaan ontwikkelen.’

Studenten georefereren rivierkaarten

Jules vindt het belangrijk om studenten kennis te laten maken met de mogelijkheden van Allmaps voor archiefonderzoek. Daarom introduceerde hij de tools bij twee onderwijsprojecten van de TU Delft. ‘Bij The Berlage Center for Advanced Studies in Architecture and Urban Design georefereerden post-master studenten in het najaar van 2022 met Allmaps rivierkaarten. Ze ontwierpen ook fictieve kaarten en maakten daarvan een online en fysieke expositie: River Atlas.’ Afgelopen semester werkte Jules met de ‘Berlage’-studenten aan het georefereren en annoteren van Amsterdamse kaartencollecties, resulterend in de City Atlas. ‘Zij maken ook een expositie [die in februari 2024 te zien zal zijn], waarvoor ze nieuwe kaarten ontwerpen. Ook deze worden gegeorefereerd. Studenten onderzoeken zo hoe ze Allmaps kunnen gebruiken in hun ontwerpproces.’

Automatisch georefereren

Met studenten en docenten van de master Geomatics onderzocht Jules of het mogelijk is om kaartseries van het Nationaal Archief, zoals de ruim 700 ‘Bonnebladen’, met Allmaps automatisch te georefereren. ‘Handmatig georefereren kost veel tijd. Als we Allmaps kunnen leren automatisch te georefereren kunnen we heel veel meer kaarten ontsluiten, en bruikbaar maken voor onderwijs en onderzoek!’