Vergezichten voor een veilige en leefbare delta

Waar we de Nederlandse delta door de jaren heen hebben weten te temmen, zijn deltaregio’s in het verre buitenland vaak nog onbeteugelde systemen. Dat maakt deze gebieden erg kwetsbaar voor overstromingen. Klimaatverandering doet daar nog eens een schepje bovenop. Met het project Redesigning Deltas helpen Chris Zevenbergen en zijn onderzoeksteam landen bij het opstellen van een lange termijnvisie voor een veilige en leefbare delta.

In deltaregio’s liggen overstromingen voortdurend op de loer. Door de gevolgen van klimaatverandering, zoals een stijgende zeespiegel en toenemende regenval, worden deze gebieden alleen maar kwetsbaarder, vertelt Chris Zevenbergen, hoogleraar Delta Urbanism aan TU Delft. “Zeker in deltaregio’s in Aziatische landen, zoals Bangladesh, Vietnam, China, en verschillende Afrikaanse landen zijn risico’s op overstromingen groot. Daar is sprake van een woest systeem met een intense dynamiek en enorme natuurkrachten. In Nederland hebben we onze delta met natuurlijke en technologische ingrepen getemd en is de kans op overstromingen een stuk kleiner.” 

Randvoorwaarde economisch ontwikkeling
In deltaregio’s in het verre buitenland ontbreekt het nog grotendeels aan een goede infrastructuur om de waterveiligheid te waarborgen, zegt Zevenbergen. “Dat vormt in de eerste plaats een bedreiging voor de inwoners en dan met name het arme deel van de bevolking. Doordat verstedelijking in deltaregio’s in rap tempo toeneemt, zijn de sociale gevolgen van een overstroming groot. Daarnaast is waterveiligheid een randvoorwaarde voor economische groei. Een overstroming kan vitale infrastructuur beschadigen en fabrieken platleggen. Deze kwetsbaarheid heeft grote invloed op de investeringsbereidheid in de economie.”  

Meer anticiperen, meer reageren
Als hoofd van de Flood Resilience-groep op de afdeling Coastal and Urban Risk and Resilience van IHE Delft zoekt Zevenbergen naar oplossingen voor het inrichten van veilige deltaregio’s in de toekomst. Een van de problemen is volgens hem dat veel landen in kwetsbare deltaregio’s geen langetermijnstrategie hebben. “Daarmee wordt het gat steeds groter tussen wat nodig is en wat nu geïmplementeerd wordt. Terwijl je voor een veilige en leefbare delta moet anticiperen in plaats van reageren. Het ontbreekt in veel landen aan capaciteit om goede vergezichten te schetsen, vooral in ruimtelijke zin. Als onderzoeker hoop ik te kunnen bijdragen aan een wenkend perspectief.”

Dynamisch en adaptief deltabeheer
Het lastige van snel veranderende deltaregio’s is dat maatregelen voor waterveiligheid een beperkte houdbaarheid hebben, zegt Zevenbergen. “Het aanpassen van bestaande infrastructuur aan veranderende omstandigheden is een complexe, continue opgave. Hierbij moet je balanceren tussen enerzijds robuuste, veelal harde ingrepen en aan de andere kant meer flexibele zachte ingrepen. De eerste categorie heeft een lange aanlooptijd en vraagt om grote investeringen aan de voorzijde. Bij de tweede categorie is sprake van geleidelijke opschaling, snellere realisatie en lagere aanvangskosten. Hoewel voor met name deze laatste categorie groeiend draagvlak is, is er ook aarzeling. We hebben nog weinig ervaring met hoe dergelijke ingrepen zich op de langere termijn gedragen en wat de kosten van beheer en onderhoud zijn.” 

Redesigning Deltas
Sinds vorig jaar is Zevenbergen hoofd van Redesigning Deltas, een ambitieus programma waarbij wetenschappers uit verschillende disciplines, zoals ecologen, ingenieurs, ontwerpers en sociologen, werken aan de toekomstige inrichting van deltaregio’s. Centraal hierbij staan ruimtelijk ontwerp en ontwerpend onderzoek. Zevenbergen: “Ontwerpend onderzoek begint met het vergaren van kennis over het fysieke systeem en ‘joint fact finding’: hoe kijken de verschillende belanghebbenden naar de uitdagingen van nu en de toekomst? Aan de hand van toekomstscenario’s worden paden geïdentificeerd, inclusief de kritische momenten in de tijd waarop besluiten moet worden genomen. Het mooie van ruimtelijk ontwerpend onderzoek is dat het een uitgelezen kans biedt vraagstukken rondom waterveiligheid te combineren met andere opgaven, zoals gezondheid, leefbaarheid en de energietransitie.” 

Inschakelen internationale expertise
In het kader van Redesigining Deltas wordt van 16 tot 18 juni 2022 een groot congres georganiseerd. Hierop zijn ook onderzoekers en beleidsmakers uit acht deltaregio’s over de hele wereld aanwezig, zegt Zevenbergen. “Een van de doelen van dit congres is om kennisuitwisseling tussen de verschillende deltaregio’s te bevorderen, met name over langetermijnplanning. Peer learning – het delen van kennis en leren van landen met vergelijkbare uitdagingen – wordt steeds belangrijker om de benodigde versnelling in kennisontwikkeling tot stand te brengen. De ambitie is om na het congres met deze deltaregio’s in het programma verder samen te werken.”

Geld vindt weg naar projecten niet
Een van de dingen waar landen met kwetsbare deltaregio’s grote behoefte aan hebben, is het opleiden en trainen van mensen, zegt Zevenbergen. Bijvoorbeeld voor het schrijven van goede financieringsaanvragen, oftewel bankable proposals. “Momenteel is er meer geld dan ooit beschikbaar voor infrastructurele projecten in ontwikkelingslanden. Alleen vindt dat geld maar heel weinig haar bestemming. Financierders van grote projecten, zoals de Wereldbank en Asian Development Bank, stellen voorwaarden aan investeringen. Bijvoorbeeld dat ze duurzaam moeten zijn en rekening houden met toekomstige onzekerheden. Maar omdat veel landen vooral bezig zijn met de korte termijn, voldoen ze niet aan de voorwaarden en blijft er veel geld hangen.” 

Noodzaak tot multidisciplinaire samenwerking
Het feit dat binnen Redesigning Deltas onderzoekers van verschillende universiteiten en instituten nadrukkelijk de wens hebben uitgesproken multidisciplinair te willen samen werken, toont volgens Zevenbergen een paradigmaverandering binnen de wetenschap. De onderzoeker ziet dat er veel meer dan in het verleden het besef leeft dat we alleen tot oplossingen kunnen komen door over vakgrenzen heen te kijken. “De huidige opgaven zijn zeer complex en ook urgent en vragen daarom een andere opstelling van de wetenschap. Een waarin we ons niet richten op het publiceren van zoveel mogelijk artikelen of het binnenhalen van fondsen, maar waarin we door samenwerking een bijdrage leveren aan op het gezamenlijk oplossen van deze grote vraagstukken.”

Meer handelingsperspectief
Verder is het volgens Zevenbergen belangrijk om een handelingsperspectief te bieden. “Rapporten, zoals die van het IPCC, laten vooral zien hoe slecht het is gesteld met onze planeet. Dat heeft vaak een verlammende werking, waardoor er relatief weinig gebeurt. Door perspectieven te schetsen, zoals we doen met ruimtelijk ontwerpend onderzoek, laat je veel meer zien hoe we de problemen kunnen aanpakken. Dat motiveert ook om in actie te komen. Natuurlijk zijn er veel uitdagingen en onzekerheden en is er gigantisch veel werk aan de winkel. Maar het zou mooi zijn als in een volgend IPCC-rapport meer aandacht is voor welke stappen we moeten zetten en wat ons in beweging brengt. Hopelijk kunnen we daar met Redesigning Deltas aan bijdragen.”