Het stroomgebied van de Zambezi rivier loopt door acht verschillende Afrikaanse landen, en is van groot belang voor de energievoorziening van Zambia. Stuwdammen in de rivier wekken energie op. Maar de rivier brengt ook verwoestende overstromingen naar dorpen en steden. Het in kaart brengen van de waterafvoer van de rivier is daarom van levensbelang.
Huub Savenije heeft als doel de rivier beter te begrijpen, en kijkt hier net iets anders naar dan de meesten in zijn vakgebied. “Ze hebben dan gedetailleerde bodem- en vegetatiekaarten die ze combineren en analyseren. Ik doe dat andersom en denk als het systeem zelf. Wat heb ik nodig om als ecosysteem te overleven? Daar ligt het antwoord.” Door naar het landschap te kijken kunnen we de rivier leren begrijpen. Dit komt neer op het stellen van één simpele vraag: wat drijft het systeem? “Vraag mij hoeveel ik eet op een dag en ik vertel het je meteen. Je kan natuurlijk ook precies berekenen hoeveel een man van mijn lengte met mijn hoeveelheid beweging nodig heeft, maar het rechtstreeks vragen is veel slimmer. Zo kijk ik ook naar ecosystemen.”
Het project om de Zambezi rivier in kaart te brengen is een perfecte afspiegeling van waar Savenije voor staat: ingewikkelde dingen simpel benaderen. De leidraad door het project is het bekijken van het landschap waardoor de Zambezi stroomt. Hierbij wordt gekeken naar de vorm van het landschap. De topografie en vegetatie vertellen het verhaal van de waterafvoer. Vegetatie in droog gebied heeft ruimte nodig om water op te slaan. Die hoeveelheid wordt de root zone storage capacity genoemd en is één van de belangrijkste parameters voor de afvoer van water.
De benadering van Savenije is holistisch te noemen: in plaats van te kijken naar op zichzelf staande elementen als bodemsoort en begroeiing, kijkt hij hoe verschillende elementen met elkaar in verband staan. “Met al die inwikkelde vergelijkingen kom ik niet op het juiste antwoord, het moet eenvoudiger,” stelt Savenije. Door die eenvoud kunnen ook gebieden in kaart gebracht worden waar minder kennis en middelen beschikbaar zijn, zoals in het stroomgebied van de Zambezi. Die kennis kan zorgen voor betere overstromingsbescherming en effectiever gebruik van de rivier als energiebron.
Kennis over de wereld opdoen en deze daarmee beter proberen te maken. Dat is de missie die als een rode draad door de carrière van Savenije loopt. Vanaf dag één werd zijn interesse getrokken door landen in ontwikkeling. “Noem het idealisme, maar het is veel relevanter om in gebieden te werken waar de kennis mensen echt verder kan helpen.” Hij hekelt de zogenoemde ‘safari scientists’: wetenschappers die naar het buitenland gaan, kennis en informatie verzamelen en vervolgens niets doen om die kennis terug te koppelen. Volgens Savenije heeft dat voor wantrouwen gezorgd onder de lokale partijen: “Het is van essentieel belang om onderzoek lokaal te verankeren. Het moet gezamenlijk worden uitgevoerd en beide partijen iets opleveren.” Dat gaat niet zomaar, Savenije bouwt in Zambia op jarenlange netwerken. Twintig jaar geleden was hij één van de oprichters van 'Waternet', een netwerk van universiteiten in zuidelijke Afrika die zich met hydrologie bezighouden. Relaties onderhouden is van groot belang, want doordat er wel veel safari scientists zijn geweest, speelt er ook achterdocht.
Dat is dan ook de boodschap die Savenije heeft voor de wetenschap in het algemeen: je kan alleen echt verschil maken door diepgaande landsgrenzen overschrijdende samenwerking aan te gaan.
“Op de laatste dag van mijn bezoek was ik in het veld, we hadden een gesprek over Afrikaanse namen. Ik noemde toen de naam Themba – want zo heet een oud-student van mij – en hij riep lachend dat hij hem ook kende. Dan is er meteen vertrouwen.”
Vertrouwen is van groot belang. Die les is meegenomen in het project om de Zambezi rivier beter in beeld te brengen. Rondom het kernproject zullen meer projecten vormen die direct kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van Zambia. Bijvoorbeeld door water accounting, waarbij regenval direct in verband kan worden gebracht met de economie van het land. Hierbij werkt het team van Savenije ook intensief samen met de Zambiaanse overheid en met Afrikaanse universiteiten. Het beter in kaart brengen van de rivier kan zorgen voor efficiënter gebruik van de dammen, het reguleren van overstromingen en zo nodig waarschuwen wanneer gebieden geëvacueerd moeten worden. Ook kan Savenije de wildparken adviseren waar dieren heen zullen gaan in tijden van droogte. Zo draagt het project echt bij aan global development, door academische kennis praktisch in te zetten en zo de wereld een stapje vooruit te helpen.
Gepubliceerd: december 2017
