De Rotterdamse fabriek van Van Nelle uit 1928-1931 is een wereldberoemd voorbeeld van het Nieuwe Bouwen. Architect Wessel de Jonge was in 1999 verantwoordelijk voor het structuurplan voor de herontwikkeling van het monumentale complex. Zijn bureau fungeerde vervolgens als supervisor van de transformatie.
Reuse
Ruowen Gao had mazzel, zegt ze, ze kon het herontwerp van haar favoriete gebouw bestuderen. “Dat deze fabriek op de UNESCO-werelderfgoedlijst staat, als icoon van functionalistische architectuur, is toch heel bijzonder.” De status van het gebouw bracht met zich mee dat er volop documentatie voorhanden was. “Zo’n 3000 pagina’s maar liefst. De voor onze domeinen relevante informatie selecteren heeft veel tijd gekost.” Ruowen legde zich toe op het domein Reuse en ging op zoek naar versies van vloer- en constructieplannen om uit te vissen welke wijzigingen in ruimtelijke configuratie en ruimtelijke functies zijn gemaakt. “Eén teamgenoot heeft juist de details in kaart gebracht, tot en met de keuze voor schroeven aan toe, terwijl een ander onderzocht hoe de fabriek, in oude en nieuwe staat, zich verhoudt tot de omgeving en de stad. Heel verschillende schalen dus.”
Er kwam veel rekenwerk bij kijken. “Wat we in dit project duidelijk meekrijgen is dat onze analyses op solide feiten en cijfers moeten berusten, niet op aannames. Voor mij – en voor veel anderen ook, vermoed ik – is dat nieuw, ik heb de waardering van cultureel erfgoed altijd als iets subjectiefs gezien. Ik heb me ook moeten bekwamen in het gebruik van specifieke software om het rekenwerk te kunnen doen. Een behoorlijke uitdaging, kan ik je vertellen.” Uit de op harde data gebaseerde analyse van Ruowen komt naar voren dat sommige ruimten niet optimaal worden benut in relatie tot het beoogde gebruik. “Dat is mede het gevolg van de restricties die transformatie van cultureel erfgoed nu eenmaal met zich meebrengt. De architect kan geen heel ingrijpende wijzigingen doorvoeren.” Ruowen concludeerde dat het herontwerp voor wat betreft Reuse tot verbetering noch verslechtering heeft geleid. “Ik kwam uit op een neutrale score – geel.”
Het mes erin, maar waar?
Volgens Wessel de Jonge – hij waardeerde Reuse met blauw – was de originele opzet van het vak aantrekkelijk voor beide partijen. “Wij waren destijds echt aan het pionieren met een ontwerpmethodologie voor de transformatie van zo’n enorm monumentaal complex. Een nieuwe generatie stelt andere vragen en legt andere accenten. Ik vond het reuze interessant om te zien hoe de studenten de vinger leggen op zaken die je ooit zelf vanuit een bepaald perspectief hebt benaderd.” Dat de spelers uiteindelijk niet met elkaar zijn geconfronteerd en over hun bevindingen hebben kunnen discussiëren, voelt daarom als een gemis. “Wat ik vooral waardeer is dat de studenten leren inzien dat ontwerpen positie kiezen is. Een interventie scoort op drie aspecten goed, maar op een vierde en vijfde wellicht minder.”
Lang niet altijd wordt gebouwd erfgoed van overheidswege gekoesterd of beschermd, zegt De Jonge. Als je als ontwerper dan de vraag krijgt of je een oud gebouw kunt transformeren zullen economische motieven al snel zwaarder wegen dan bijvoorbeeld cultuurhistorische. “Het mes moet erin, maar waar? Door eerst het DNA van een gebouw en een locatie te ontleden, kun je ontdekken wat waardevol is en hoe je die waarde zou kunnen behouden. Je bent dan in staat je opdrachtgever uit te leggen dat instandhouding van bepaalde onderdelen het karakter van het gebouw versterkt. Omdat dit vaak ook voordelig uitwerkt voor de circulariteit en het bouwbudget, vallen je argumenten doorgaans in goede aarde.” De Jonge constateert dat in Europa nu meer dan 55 procent van alle opdrachten aan architecten bestaand vastgoed betreft. “Terwijl opleidingen nog veel aandacht schenken aan het leren ontwerpen van nieuwe gebouwen. Dit MASTERMIND CRASH-vak brengt het aanbod meer in balans.”