De stap tussen techniek en verandering

Het tot stand brengen van verandering in de bouw is lastig. Bij circulaire bouwprojecten worden ambities bijvoorbeeld vaak niet gehaald omdat op een andere manier moet worden samengewerkt dan we nu zijn gewend. Dan zijn de circulaire technieken wel voorhanden, maar de inzet ervan voor transitie naar een circulaire bouweconomie vindt niet vanzelf plaats. Hoogleraar Construction Cultures Alfons van Marrewijk maakt de nodige verbinding tussen techniek en sociale wetenschappen om verandering wel in gang te kunnen zetten.

Innovatiekracht door gedragsverandering

Ook al is het domein van de faculteit Bouwkunde een mix van sociale wetenschappen en techniek, een hoogleraar Construction Cultures was er nog niet. Hoogleraar Alfons van Marrewijk is zelf al lang mee bezig met veranderingsprocessen. “Technische en procesinnovaties blijven vaak hangen op de zachte kant van het proces. Dan is de technologie er wel, maar blijkt het lastig om de implementatie ervan in de bouwketen succesvol te integreren”. Om de innovatieve kracht van de sector te vergroten is het hoogleraarschap Construction Cultures samen met Bouwend Nederland opgezet. Van Marrewijk: “Het is te simpel om te zeggen, ‘zo gaan we het gewoon doen’. Verandering speelt zich namelijk af op project-, organisatie- en sectorniveau. Gedrag is aanwezig op alle niveaus. Zo kan bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam ambities formuleren om de stad duurzaam te ontwikkelen, maar dan moeten ook de gemeentelijke afdelingen en duurzame projecten op elkaar worden afgestemd.”

Vragen uit het veld

Al ruim twintig jaar werkt Van Marrewijk aan vraagstukken rondom verandering in de bouw en infrasector. Met een achtergrond als ingenieur en antropoloog heeft hij zich gespecialiseerd in megaprojecten, projecten met een hoge complexiteit. “Daarbij is de vraag eigenlijk altijd: hoe organiseren we deze complexiteit?” Vragen van organisaties uit het werkveld draaien veelal om verandering van samenwerking tussen de vele partners betrokken bij megaprojecten. “Daar is mijn passie ook vandaan gekomen. Het onderwerp is empirisch en theoretisch interessant. Ik gebruik hierbij een integraal perspectief waarin technologie en gedrag allebei belangrijk zijn. Dat is ook precies de kracht van dit onderzoeksgebied.” Dit perspectief is dan ook verankerd in de leeropdracht. Ook de wisselwerking tussen wetenschappelijk onderzoek en praktijk is hierbij van belang. “Ik zie mezelf als intermediair,” zegt Van Marrewijk. “Ik kan niet alleen schakelen tussen wetenschap en praktijk, maar ook de communicatie tussen deze velden bevorderen. Dat is heel leuk om te doen. Ik kan de nieuwe wetenschappelijke inzichten in veranderingstheorie zo toepassen in ketens en projecten.”

Van de achterkant naar de voorkant van de keten

Om te laten zien waarom samenwerking en gedragsverandering in de bouwketen zo belangrijk zijn, noemt Van Marrewijk de rol van slopers als voorbeeld. “In de traditionele bouwketen komt de rol van slopers achteraan het bouwproces. Ze komen rommel opruimen en rotzooi weghalen.” Maar in een circulair proces is er geen sprake van rommel en rotzooi: het ‘afval’ is juist de bron van nieuwe grondstoffen. De sloper moet dus eigenlijk al aan het begin van het bouwproces aan tafel met de architect. Welke materiaal is er voorhanden voor de architect om mee te ontwerpen? Hoe moet de huidige bebouwing worden afgebroken zodat materialen herbruikbaar zijn voor de aannemer? Van Marrewijk: “Het is niet eenvoudig om een sloopbedrijf zomaar te veranderen en vooraan de keten te krijgen. Slopers moeten een andere rol innemen, en ook voor de architect en de aannemer is de gewenste samenwerking nieuw. Dan is het noodzaak te reflecteren op andere routines en praktijken. En wat betekent dat? Worden slopers aannemers, gaan slopers architecten in dienst nemen, gaan aannemers slopers opkopen? Dat zijn allemaal nieuwe vraagstukken waarbij gedragsverandering en cultuur grote rollen spelen.”

De risico’s van het vak

Circulaire ambities zijn niet eenvoudig te realiseren. “De ambitie om te veranderen is er vaak wel,” vertelt Van Marrewijk, “maar ambities worden veelal bij de overgangen van opdrachtgever naar architect, naar aannemer, naar sloper afgezwakt. Hoe houd je de ambitie hoog zodat er ook echt een circulair gebouw wordt gebouwd?” Naast het ambitieniveau is ook het budget een bepalende factor bij circulaire bouwprojecten. Een circulaire oplossing betekent niet automatisch dat deze ook betaalbaar is. Bovendien zijn projecten per definitie tijdelijk, ze starten en eindigen en de projectmanager wordt afgerekend op het project resultaat. Circulaire projecten daarentegen zijn per definitie gericht op lange termijn doelstellingen. “Veel contextuele factoren spelen een rol. En alles is onderhevig aan menselijk gedrag,” vult Van Marrewijk aan. In zijn intreerede op 7 oktober gaat Van Marrewijk verder in op de verschillende benaderingen die kunnen bijdragen aan verandering in de bouw.

Meer informatie

Op vrijdag 7 oktober geeft hoogleraar Alfons van Marrewijk van de afdeling Management in the Built Environment zijn intreerede ‘Constructieve cultuurverandering: kritische reflectie op bestaande praktijken van samenwerking in complexe bouw en infraprojecten’. Check de agenda voor de details.

Lees meer op de hooglerarenpagina van Alfons van Marrewijk en de leeropdracht Construction Cultures.