Blinde vlekken vinden in de historiografie van architectuur en stedenbouw
Licht werpen op onderbelichte aspecten van de architectuur en stedenbouw in de twintigste eeuw. Dat is wat Janina Gosseye, hoogleraar Building Ideologies per maart 2023, voor ogen heeft. Hiervoor acht ze middelen zoals beeldverhalen en mondelinge bronnen heel geschikt. “Hoe beïnvloeden politieke, sociale en economische ontwikkelingen onze gebouwde omgeving? Wat betekent dit voor bewoners, opdrachtgevers, architecten, aannemers?”
Janina Gosseye is sinds de herfst van 2020 werkzaam aan de faculteit Bouwkunde. Na in België, Australië en Zwitserland te hebben gewoond, verruilde ze haar betrekking aan ETH Zürich voor een Delft Technology Fellowship. “Dit is een speciale regeling, bedoeld om meer vrouwelijke onderzoekers aan de universiteit te binden. Het is een wat vreemde ingang, wellicht, want mijn werk is niet technologisch georiënteerd. In mijn opleiding tot architect in Brussel hadden de geesteswetenschappen de overhand. Ik houd van lezen, schrijven en vormgeving.”
Drieluik
Na ook een graad in Human Settlements te hebben verworven, promoveerde ze in 2012 in Leuven op onderzoek naar door de Vlaamse overheid gebouwde vrijetijdsvoorzieningen in de naoorlogse periode. Dit onderzoek naar de wisselwerking tussen de ideologie van de welvaartsstaat en de gebouwde omgeving breidde ze vervolgens uit. “In architectuurgeschiedenis wordt veel aandacht besteed aan wat overheden gedaan hebben. De welvaartsstaat is echter een soort contract tussen de staat, de private sector en niet-gouvernementele organisaties. Door de ontstaansgeschiedenis van winkelcentra en andere voorzieningen uit te pluizen, wilde ik het hele speelveld beter in kaart brengen. Liefdadigheidsorganisaties, bijvoorbeeld, hebben ook een vinger in de pap. Mijn doel was en is beter te begrijpen welke belangen en motieven een rol gespeeld hebben in de vormgeving van onze gebouwde omgeving.”
Het snijvlak van architectuur, stedenbouw, politieke en sociale systemen heeft haar warme belangstelling. Janina: “Als Delft Technology Fellow kon ik op de afdeling Architectuur van deze faculteit een eigen visie ontwikkelen op onderzoek naar dit snijvlak.” Deze visie vormt de grondslag van haar leeropdracht. “Onder de term Building Ideologies schaar ik diverse inspanningen. Je kunt het zien als een drieluik.”
Mijn doel was en is beter te begrijpen welke belangen en motieven een rol gespeeld hebben in de vormgeving van onze gebouwde omgeving.
Ten eerste wil Janina een strakke onderzoekslijn uitzetten. Profession and Practice behelst wetenschappelijk onderzoek naar veranderingen in de beroepspraktijk van architecten en stedenbouwkundigen in de tweede helft van de twintigste eeuw. “Hoe verhoudt professionalisering zich bijvoorbeeld tot veranderende regelgeving ten gevolge van sociale en politieke verschuivingen? Hiervoor is in Europa, ook in Nederland, betrekkelijk weinig aandacht. Het beeld van architecten als creatieve ontwerpers die min of meer hun gang kunnen gaan, is hardnekkig. Terwijl onder meer economische omstandigheden tot heel andere realiteiten kunnen leiden. Door daar meer over te weten te komen, kunnen we stereotypen en eenzijdige beeldvorming nuanceren, en bijstellen.”
Dominante stemmen
“Het tweede luik, Projects and Programmes”, vervolgt Janina, “houdt in dat mijn collega’s en ik geschiedenissen van specifieke gebouwen en ruimtelijke ontwikkelingen ontrafelen. Hoe belichamen ze bepaalde sociaal-politieke ideeën en bewegingen?” Onlangs schreef ze bijvoorbeeld een artikel over een markant bouwwerk in Londen dat sinds begin jaren ’90 dient als hoofdkwartier van de Britse geheime dienst MI6. De ontwikkeling van het complex, prominent in beeld in de meer recente James Bond-films, vertelt “een interessant verhaal over de financiering van publieke gebouwen in het Thatcher-tijdperk en de relatie tussen architectuur en nationale identiteit onder invloed van neoliberale politiek. Voor dergelijk architectuurhistorisch onderzoek wil ik graag ruimte scheppen.”
Via het derde luik, Perspectives, wil Janina licht werpen op partijen die in de geschiedschrijving ondervertegenwoordigd zijn. “Studenten en ander publiek mogen zich meer bewust worden van andere dan de dominante stemmen in het ruimtelijk discours. Doorgaans hebben politici, bestuurders en ontwerpers het hoogste woord. Maar wat zeggen de mensen die in gebouwen of buurten wonen zelf over hun omgeving? Wat maken aannemers mee? En wat zeggen hun getuigenissen over de maatschappij waarin het gebouwde een positie heeft?” Een van de methoden die Janina hiervoor aanwendt is het vastleggen van de mondelinge overlevering, oral history. “In bibliotheken en archieven vind je vooral het officiële verhaal terug, ik wil studenten aanmoedigen ook het vraaggesprek te gebruiken als een manier om informatie te vergaren.”
Studenten en ander publiek mogen zich meer bewust worden van andere dan de dominante stemmen in het ruimtelijk discours. Doorgaans hebben politici, bestuurders en ontwerpers het hoogste woord.
Beeldverhaal
Onderzoek of onderwijs? “Beide graag, in een goede balans. Ik moet bekennen: mijn hart ligt bij het onderzoek. Ik houd van het denkwerk, het puzzelen, de flow waarin je terechtkomt als je schrijft. Maar de studenten hier in Delft, afkomstig uit alle hoeken van de wereld, zijn zo slim en creatief. Ze dragen zoveel interessante, voor mij vaak geheel nieuwe perspectieven aan.”
In een keuzevak dat Janina masterstudenten biedt, vraagt ze hen bouwprojecten uit de periode 1960 tot 1990 te onderzoeken en bevindingen uit te werken in een verrassend medium: een kort beeldverhaal. “Dit gaat over het ontdekken van een ander narratief dan dat van de architect of de opdrachtgever.” Zo worden studenten uitgenodigd, legt Janina uit, om vanuit andere oogpunten naar deze projecten te kijken. Ze komen steevast met fascinerende resultaten voor de dag. “Zoals een beeldverhaal waarin natuurlijke bouwmaterialen vertellen waar ze vandaan komen en hoe ze verwerkt zijn. Als ik zo’n origineel en doordacht werkstuk in handen krijg, dan geeft lesgeven mij enorm veel voldoening en energie.”
Meer informatie
Janina Gosseye is verbonden aan de afdeling Architecture van de faculteit Bouwkunde.
Bekijk de hooglerarenpagina van prof. dr. Janina Gosseye.